Hikmət kiçik bir təmir-tikinti idarəsinə rəhbərlik edirdi. Xidmətçi Qızyetəri elə daha çox zərurətdən yox, əsl mənada boy-buxunu, yaraşığı xoşuna gəldiyi üçün işə götürmüşdü. Qadın yetimdar anası idi. Əri Seyidağa hələ bir neçə il bundan əvvəl su kanalında batıb dünyasını dəyişmişdi. Hələ də onlara aydın deyildi ki, bu necə olmuşdu. Kişi az-çox diribaş adam idi, üzməyi bilirdi. Balaca, kiçik yaşlı oğlan İlham və qızı Zəkiyyə ilə qalırdı.

İdarənin yardımçı təsərrüfatı vardı. Elə həyətdəcə. Silib-süpürəndən sonra Qızyetər əlinə kətmən alıb alaq otlarını vurar, əkilmiş yemiş, qarpız tağlarının dibini yumşaldardı. Onların arasında bir turşənək tağı da vardı. Tumunun ora haradan düşdüyü, necə bitdiyi sirr olsa da, indidən üstündəki şabalıdı rəngə çalan turşənəkləri lap göz oxşayırdı. Sanki onları hansı bir rəssamsa həvəslə naxışlamışdı...

-          Salam...

-        Salam... Hər vaxtınız xeyir, a müdir... – deyə, Qızyetər arxadan sakit halda ona yaxınlaşan müdiri salamlasa da, incik halda dedi: - Yaxınlaşanda bir xəbərdarlıq etməzlər. Bəlkə mən özümdə, sözümdə deyildim...

-        Düzdür... – deyə Hikmət gülümsəsə də, hələ də Qızyetər aşağı əyilib, turşənəklərə baxanda, gördüyü xoş mənzərənin təsiri altında idi. Qadının gözəl yançaqları, dolu baldırları onu valeh etmişdi. Az qalmışdı ki, sakit, oğrun-oğrun arxadan beləcə ona yaxınlaşıb, onu qucaqlasın, bağrına bassın...

Hikmət Qızqayıtın pərt halda susduğunu görüb dedi:

-        Ağəz, beləliyimə baxma... Belə şeylərə bizim nəsildə həmişə önəm veriblər. Nə olubsa, istəklə, arzu ilə olub. Kobudluğu sevən deyilik.

Onun bu sayıqlamalarına dözə bilməyən qadın dilləndi:

-        Deyəsən, bu gün də nahar vaxtı dilinə dərman dəyib? Az xoruzlan... Sənin o qanadlarını elə yolaram ki, ömrü boyu yerindən qalxa bilməzsən...

Hikmət qımışdı:

-          Daha bu qədər yox da... Hər halda rəisəm...

-          Rəissən onda həddini, söz-söhbətini bil.

Hikmətə elə gəldi ki, qadına yaxınlaşmaq əvəzinə, onu beləcə yersiz söz-söhbəti ilə özündən daha da uzaqlaşdırır. Pərt halda dedi:

-          O kətməni bura ver... Bu turşənək tağını kəsib-doğrayacağam...

-        Nə üçün?!- deyə qadın onun bu sözlərindən heyrətlənmiş halda gülümsədi, onu sakitləşdirməyə çalışdı. Belə xoş təbəssümlə baxanda o, necə də gözəl görünürdü, ilahi... İnsan inanmırdı ki, o canlı varlıqdı... Elə bilirdin ki, haradansa gəlmiş qeyri-adi bir pəri, mələkdir...

Hikməti də bu qədər qınamağın adı yox idi. O da kişi idi də. Qadın çox bəzənib-düzənib işə gəlmişdi. Ancaq bütün bunlar da ona elə bir ciddi əsas vermirdi ki, yolunu azaydı, qadına qarşı xoşagəlməz hərəkətlər edəydi.

O, özünü unutmuş halda pıçıldadı:

-        Yaxşı, nə deyirəm ki... Sənin bu turşənək tağına toxunmuram, qalsın... Görürəm ki, onları çox sevirsən... Əsl mənada onların xəstəsisən. Bütün qadınların beləcə kaprizləri olur da... Sən də onlardan birisən... Bəlkə də elə birincisi, incəsi, zərifi... Yanaqların nə qızarıb belə, pörtmüsən?..

-          Hə... Həyəcandandı...

-          Ağəz, vallah-billah səni mən belə bilməzdim.

-          Nolub ki?

-          Lap can alansan ey... Sulu, yetişmiş şaftalı kimi...

Qadın onun bu yersiz sözlərinə dözsə də, sonrakı sözləri onu lap haldan çıxardı, qeyzləndirdi... İstər-istəməz onu şapalaqladı, yumruqladı:

-        Bu nə sözlərdi, əclaf, vicdansız. Get arvadının turşənəyini əz... Mən sənə başqaları deyiləm... Bu dəqiqə qalstukunu kəndir edib, səni boğazından asaram...

-        Yaxşı-yaxşı... – deyə Hikmət incik, pərt halda ondan uzaqlaşa-uzaqlaşa donquldandı:

-        Bərk saxla... Soyuq olar... Görək kim ziyan çəkəcək... Ağılsız adamdı da...

Qadın isə hələ də sakitləşməmiş, öz-özünə onun qarasına deyib-danışmaqda idi:

-        Allah imkansızlığın üzünü qara etsin!.. Mənə deyən lazımdı ki, sənin yanında nə işim vardı!.. Başqalarına xoş gedir də!.. Bir söz deyən, əl vuran kimi yumşalar, sıyılarlar!.. Bizim nəsil belələrindən deyil. Bu qeyrətsiz bütün bunları bilmir beyəm?!.

Ancaq qadın heç vaxt gözləmirdi ki, bu hərəkətinə görə rəis yalançı şahidlərin iştirakı ilə nə isə yazıb-pozub, onu işdən kənarlaşdıracaq. Səhər işə gələndə bunu ona desələr də, inanmadı. Hətta əlacsız qalıb əmrin surətini ona göstərdilər. Qadın dilxor, deyinə-deyinə yardımçı təsərrüfat tərəfə keçdi. Heç olmasa son dəfə o əzizləyə-əzizləyə əkib-becərdikləri turşənəklərə baxmaq istədi. İlahi, bu nə idi? Gördüklərinə inanmadı. Heyrət içində yerində donub qaldı... Yaraşıqlı turşənəklər elə tağındaca ayaqlanıb əzilmiş, hətta tağı belə kökündən çıxarılmışdı. Qızmar günəşin təsirindən indi onun yarpaqları necə də soluxcamış, başqalarından seçilirdi...

-        Yaxşı, əclaf... Deməli, belə oldu... İndi mən xidmətçi yox, sənə qarşı duran yaralı pələng, şir olacağam. Özünü gözlə...

O, beləcə gözləri yaşarmış halda, onu sarsıdan ağır bir kövrəklik, qəhər içində əzilmiş turşənəklərdən bir necəsini dərib əlindəki qəzetin arasına yığdı. Oradan da düzbir üz tutdu məhkəməyə tərəf... O qədər həyəcanlı idi ki, nə dediyini, düşündüyünü də bilmirdi...

-          Cənab hakim...

-          ...

-        Bir baxın da... Mənim min zillətlə əkib-becərdiyim turşənəklərimi necə ayaqlayıb, insafsızcasına əzib bu günə qoyublar.

Hakim çal saçlı başını yuxarı qaldıraraq,iri eynəyinə əl gəzdirə-gəzdirə gülümsədi:

-        Turşənək... Qəribədi... Sən yemiş, qarpız yox... Məhz turşənək əkib-becərirsən?

-        Elə özü... Özü bitmişdi də... Bizim idarənin həyətində... Bostanında...

Qadın indi də çox həyəcanlı idi. Yanaqlar allanmış, lap lalə rəngində , xoşagəlimli, cazibədar görünürdü. Hakim bir anın içində ona, söz-söhbətinə valeh olmuş kimi soruşdu:

-          Səbrli ol... Bir əyləş... Onun birini ver, mən baxım...

-          Alın... Baxın da...

Qadın əzrilmiş turşənəklərdən birini ona versə də, qalanlarını da qəzeti açmış halda stolun üstə qoyaraq, stul çəkib əyləşdi. Hakim gülümsədi:

-        Elə doğrudan da, qəşəng görünürlər... Bu insafsız bunları niyə belə əzib ey... Sənin turşənəklərini...

Qadın pərt halda pıçıldadı:

-        Əslində o heç mənim də deyil... İdarənin, onun həyətindəki torpaq sahəsində bitmişdi də... - Sonra başladı hər şeyi olduğu kimi danışmağa.

Hakim həyəcanlanmış, istilənmiş qadına baxdıqca haldan–hala düşə-düşə mızıldandı:

-          Hə... Turşənək... Adamın lap ağzı sulanır...

-          İstəyirsiz... Yeyin də...

-        Yox ey... Mən başqa mənada demək istəyirəm... Hər halda o da canlı varlıqdı da... Qan qaynayıb da... Onu da başa düşmək lazımdı. Daha belə şapalaqlamaq, yumruqlamaq?..

-          Canı çıxsın danışdığını bilsin.

Qadın şikayətindən dönməz idi. Hakim əlacsız qalıb Hikməti çağırtdırası oldu. Onu görən kimi səsləndi:

-        A yetim, bu nə oyundu çıxarmısan?! Bilmirsən ki, qadın tayfası ilə sərt rəftar etmək olmaz?!.

-        Cənab hakim, mən yox.. O, məni vurub, təhqir edib...

-        Sakit! – Hakim onun həddini aşdığını görüb kükrədi: - Yaxşı deyirlər ki, qızmış nərin Allahı olmaz. Nə qızmısan belə, qadınla, xanımla da belə rəftar olar?!

-        Xanım... Bəxtəvər xanım olanların başına... – deyə Qızyetər kövrək bir səslə mızıldandı: - Beşdən-üçdən alıb, balalarımı saxlayırdım da... Onu da bu kəsdi... Məni işdən çıxarıb...

-        Qələt edir... Hər şeyi aktlaşdırmışıq da...

Hakim soruşdu:

-          Hadisə vaxtı bu adamlar harada idi?

-          Yox!.. – deyə Qızyetər qıyya çəkdi.

-        Sakit! – deyə hakim ona açıqlandı: - Belə səbrsizsən ki, işləri korlamısan da...

İdarə müdiri istilənmiş halda susanda, hakim sənədlərə baxa-baxa sözünü dedi:

-        Əmrə, yazılışa bax da... Ə, sənin heç savadın yoxmuş ki... Bu qədər də orfoqrafik səhvə yol vermək olar?

-        Baş mühasib...

-        Baş mühasiblik burada nə var?

-        Kadrlar şöbəsinin müdirinə kömək edib də...

Hakim onun bu sözlərindən incik halda dilləndi:

-          Heç kim öz işi ilə məşğul olmur da...

-          Təcrübəsizdi.

-          Öyrədərəm də...

-          İnşallah, öyrənər... Cavandı da...

Hakim yenə də əvvəlki mətləb üstə gəldi:

-        Sən bilmirsən bəyəm... Qadın çox zərif məxluqdu... Onlara qarşı kobudluq etmək olmaz. Onların qəlbləri şüşə kimi bir şeydi də... Qırıldı, səni bir daha çətin bağışlayar...

-          Bilirəm...

-        Bilmirsən... Bilsəydin, onun o cürə turşənəklərini beləcə vurub əzməzdin...

Qadın hakimin bu sözlərindən pərt, incik halda yenə yerindən dilləndi:

-          Mənim yox... Elə idarənin, özünün....

-          Bəs bayaq deyirdin ki, onlar sənindi...

Qadın hakimin bu kimi yersiz sözlərindən, ifadələrindən cana doymuş halda yerindən qalxdı, dilləndi:

-        Yaxşı, mən gedirəm... Ancaq heç gözləməzdim ki, mənim şikayətimə beləcə çox laqeyd, bədrəftar olasınız...

Hakim ayılan kimi olub, bunun nə qədər xoşagəlməzliklər törədəcəyi nəticəsinə gəldiyi üçün, qəlbində "ah, dişi canavar... İmkan olsaydı, sənin o yaraşıqlı, ağız sulandıran turşənəklərini elə özüm əzərdim...” Sözləri ilə onu sakitləşdirməyə çalışdı:

-          Yaxşı, əyləş... Ailəlisən?

-          Dedim də... İki uşağım var.

-          O da bir qız, bir oğlan?

-          Bəli...

-          Həyat yoldaşınız?..

-          Dünyasını dəyişib...

-          Bu yaxınlarda?

-          Bir necə il olar.

-        Çox təəssüf... Belə de də... Əsəbililiyin indi mənə aydın oldu... Əslinə qalanda idarə müdiri də düzgün etməyib. Sizin kimi qadınlara qayğı ilə yanaşılmalıdı. Yoxsa belə xoşagəlməz söz-söhbət, turşənəklərini əzmək?!..

İdarə müdiri hakimin beləcə qadın tərəfə keçib, onu müdafiə etdiyini görüb, ciddi məsuliyyət hiss elədi, kal bir səslə dedi:

-        Mən nə deyirəm ki... Qanunsuz əmr vermişəm, ləğv edərik... Qayıdıb öz işində işləsin də...

Hakim o an hücuma keçdi:

-        Sən nə danışırsan... Artıq çox gecdi... Şikayətçidi... Qanun-qaydanın tələbləri də pozulub. Həmkarların qərarı, razılığı olmadan bu addımı atmısan. Cavab verməli olacaqsan.

Rəis az qaldı ki, ona uşaq kimi yalvarsın:

-        Başına dönüm, belə eləmə də... Bu yoxlamadan, cinayət işindən çox qorxan, ehtiyatlananam... Qızyetər məni... elə sizi də.. Bağışlayın... Deyin ona gözləsin... İkilikdə söhbət edək də...

Hakim ona bozardı:

-        Ə, südə oğlu!.. Bu nə sözlərdi danışırsan, çərənləyirsən... Bura məhhəmədi ey, kolxoz bazarı deyil. Elə rəisdən çox, bazar adamına oxşayırsan. Yoxsa belə hərəkətlər etməzdin... Qadın anadı...

-        Bəli...

-        Cənnət də onların ayaqları altındadır...

-        Hamısının yox...

Hakim ona sərtləndi:

-        Yaxşı-yaxşı... Özünü yığışdır... Filosofluq eləmə... Səndə təqsir yoxdur... Təqsir səni ora idarə müdiri qoyandadı. Bilmirsən qadına, xanıma nə lazımdı?!.

Hakimin bu sözlərinə Hikmət qımışıb güləndə, o sərt halda dilləndi:

-        Əclaf, hələ bir hırıldayırsan da... Hələ səni az vurub... Şapalaqlamaq, yumruqlamaq nədi... Bu sözlərinə, hərəkətlərinə görə səni gərək əzişdirəydi...

-        Elə əzişdirib də...

-        Bu da adını kişi qoyub də... Onun yox, elə sənin turşənəklərini əzmək lazım idi!..

Rəis doluxsunmuş halda dilləndi:

-          Cənab hakim...

-          Sus!..

-          Axı dedim... Bir işdi olub da... Bağışlasın... Üzr istəyirəm...

-        Yox, bir istəmə... Hələ qorx ki, cinayət işi başlamayaq... Xüsusi, qərardad çıxarıb, bu məsələnin araşdırılması, istintaq aparılması üçün prokurorluğa göndərsəm, ananı ağladacaqlar...

-        Düzdü, cənab hakim... Cibimizdə pul...

-        Kəs!..

-        Qapıda mal-qara da qalmayacaq...

-        Lap maşınımı da satacaqsan... İndi bilirsənmi bu kimi hərəkətlərə görə nə qədər cərimə var?!.

-        Bəli, bilirəm... Dola da məni balalarının başına...

-        Hər şeydən əvvəl səni o bağışlamalıdı... Sonra da ki, belə hərəkətlərini bağışlamağı qanun da yol vermir. Necə, yəni bağışlasın?! Sən qeyri-qanuni işçini işdən azad elə... Ona maddi-mənəvi ziyan vur... Sonra da kövrəl, de ki, bağışlasınlar...

Hikmət cibindəki bir dəstə pulu çıxaranda hakim ona sərtləndi:

-          Yığışdır onları... Bizə pul göstərənə bax!...

-          Sizə yox ey... Zərərçəkən üçün verirdim.

-          Saxla... Bu sonranın işidi...

Hikmət lap oyuna düşmüşdü. Bilmədi ki, hakim bu sözləri nə mənada dedi. Fikirli halda dilləndi:

-          Məndə ağıl var... Bu turşənəklər də başıma bəla oldu da...

Hakim bir daha əlindəki sənədlərə baxa-baxa deyindi:

-        Bu əmri əsaslandırmaq üçün sənin sənədlərin yetərincə deyil. Kobud qanun pozuntusuna yol vermisiniz...

-        İndi cinayət işi qaldıracaqsınız?

-        Lazım gəlsə, hə... Bəli...

-        Yox da... Cənab hakim, biz də uşaq deyilik ki... Yola verin... Borclu qalmarıq...

Hakim yenə qeyzləndi:

-        Ə, öl də... Bunu əvvəlcədən fikirləşərdin də... Səni ora idarə rəisi qoyublar ki, bildiyini edəsən?!. Zərif məxluqa qarşı belə ədalətsizlik, haqsızlıq edəsən?!.

-        Bağışlasın da... Onun qulluğunda necə lazımdı, hazıram... Lap qarşısında diz çöküm... Yalvarım...

Hakim onun bu sözlərinə özünü saxlaya bilməyib qımışdı:

-        Yaxşı da... Daha ağ eləmə... Mənim qarşımda yox... Onun qarşısında diz çök, üzr istə... Peyğəmbərimiz nahaq yerə deməyib ki, kişi üç halda diz çökər...

-        Qadın qarşısında...

-        Bir də...

-        Gül dərəndə, qoxlayanda...

-        Sonra...

-        Bir də namaz qılanda...

Hakim onu öydü:

-        Hiss olunur ki, az-çox dərrakəlisən, ağlın var... Ancaq o an sənə nolubmuş belə... Ağlını belə itiribsənmiş...

Rəis ağzını marçıldada-marçıldada dedi:

-        Cənab hakim, vallah, necə deyim ey... Elə bu qadınların adı çıxıb... Zərif, zərif... Biz kişilər özümüz... Yırtıcı olmaqla yanaşı, həm də çox təhlükəli, qorxuluyuq... Biz qırılsaq. Görən bunlar nə edərlər?..

Hakim cavabdehin acıqlı, sərt baxışını, qırımını görüb ona acıqlandı:

-        Ə, kiri!.. Sən bədbaxt yolunu azmışsanmış da... Utanmaz-utanmaz xalxın toxunmaz əmlakına, malına göz dikmişsənmiş... Nolsun ki, turşənəkdi... Onu elə-belə, icazəsiz əzmək olardımı?!.

Rəsi daha bu kimi sözlərdən özünü saxlaya bilmədi. Hakimdən incimiş kimi göründü. Səsləndi:

-        O, bilmir, bilmir... Yaxşı, siz deyin... İdarənin həyətində torpaqda yetişmiş turşənək tək onun necə ola bilər?!.

-          Ola bilər...

-          Axı necə ey?!.

-          Dedim ki, ola bilər də!..

-        Bir izah edin... Biz də bilək də... Bəlkə o idarədəki rəssam işini deyirsiniz?!.

Hakim özünü saxlaya bilməyib, lap ağ elədi. Dedi:

-        Ə, niyə başa düşmürsən! Bir var ümumi, bir də var şəxsi, fərdi əmlak... Mən o turşənəyi demirəm ey... Canlı, "siveji” olanı xatırladıram...

Qadın cana doymuş, incik halda otaqdan çıxıb geəndə hələ də öz-özünə cınqımaqda, deyib-danışmaqda idi:

-        Bu da bizim ağıllımız... Qal yatırmaq əvəzinə, qal qaldırır.. Bayqdan qalıb "turşənək, turşənək, əzilmiş turşənək” deyə-deyə... Guya başa düşmürük ki, o, nə demək istəyir?.. Belə turşənək könlünə düşür, get həyat yoldaşının, arvadının yanına da... Qoy sənin üçün əkib-becərsin, ortalığa qoysun... Dəvədən böyük fil də var. Mən şikayətçi olaram, Appelyasiya məhkəməsi baxar...

Qadının narazı halda çıxıb getməsi hakimi açmamışdı, idarə müdirinin üstünə düşdü:

-          Adını kişi qoymusan da! Get elə bu dəqiqə onu sakitləşdir...

-          Necə? Məni eşdiri ki?..

-        Bayaqkı pulları ortalığa qoy. Mən icra məmuruna deyərəm, onu razı salar.

-        İnanan daşa dönsün, o, pula baxır ki...

-        Turşənəyini əzmisən də...

Hakimin baməzəliklə dediyi bu sözlərə idarə rəisi başqa bir rəng verib dilləndi:

-        Vicdanım haqqı yox... O, əsl dişi canavardı... Ona yaxın durmaq olar?.. Xidmətçi olasan, belə inadkar olasan, inanılası deyil...

-        Danışdı da... Onda vəzifəsini böyüt... Elə günü bu gündən...

-        Elə bir təhsili yoxdu axı...

-        Karkuğaz işinə nə təhsil?.. Mühasib köməkçisi də keçirə bilməzsən?..

-        Görüm də...

-        Axırı elə et ki, şikayətçi olmasın. Şikayətçi olsa, pulların da kömək etməyəcək. Vəzifənlə vidalaşacaqsan.

Hikmət hakimdən ayrılsa da, yol boyu düşünürdü: "İlahi, bu niyə belədi? Qadın var pulsuz da hər şeyə razılaşır... Yoxsa, bunun kimi... Əsl dişi canavardı da... Erkəyinə sadiq... Heç vaxt başqasına göz dikməyən... Onun mərhum ərinə də adam qibtə edir... Qibtə edir ki, az müddət olsa da, belə bir xanımla xoşbəxt olub, bir yastığa baş qoyub...”

Hakim isə daha çox fikirli idi: "Zalımın qızı hirslənəndə necə də gözəl, göz oxşayan görünür. Çilvələnirdi... Görən razı olarmı? Bəlkə onu bura, bir işə gətirim...”

Bəli, qadın üçün əsl gözəllik sürətdə deyil, ağıl və kamaldadı. Bunda isə az-çox bunların hər üçünün əlamətləri var idi. Qadın qüruru... Onu heç nə əvəz edə bilməz. İnsanı başqalarından fərqləndirən, ayıran çox şey olsa da, ailə, namus məsələsində öz yerini bilmək bəşər övladını ucaldır, əlçatmaz edir... Qızyetər də bir qədər sadəlövh xasiyyətli qadın olsa da, onlardan biri kimi artıq o da bu hərəkətlərinə görə də hörmətə layiq idi. Başqalarından sayılıb-seçilirdi...